دبیان ۱۳ – Debian 13 trixie

دبیان همچنان به‌عنوان یکی از مهم‌ترین و تاثیرگذارترین توزیع‌های لینوکس شناخته می‌شود. این پروژه که از سال ۱۹۹۳ آغاز شده، به‌عنوان زیربنای پایدار و قابل اعتماد برای بسیاری از سیستم‌ها و توزیع‌های لینوکس عمل کرده و نقش تعیین‌کننده‌ای در شکل‌گیری و گسترش اکوسیستم لینوکس دارد. با انتشار نسخه جدید دبیان ۱۳ تریکسی، این توزیع افسانه‌ای نه تنها میراث دبیان را ادامه می‌دهد، بلکه با ویژگی‌های مدرن و عملکرد بهبود یافته، تجربه‌ای جامع برای لینوکس ارائه خواهد داد.

این توزیع افسانه‌ای را می‌توان مادر بسیاری از سیستم‌عامل‌های محبوب امروزی از جمله Ubuntu، Linux Mint، elementary OS و ده‌ها توزیع دیگر دانست. هر بار که دبیان به‌روزرسانی می‌شود، تاثیرات آن همچون موجی در سراسر اکوسیستم لینوکس گسترش یافته و در نهایت به هزاران کاربر در جهان می‌رسد.

ویژگی‌ها و تغییرات کلیدی دبیان ۱۳

اکنون با انتشار نسخه دبیان ۱۳ با نام رمز تریکسی، شاهد یکی دیگر از به‌روزرسانی‌های مهم این توزیع هستیم، نسخه‌ای که تغییرات چشمگیر و بهبودهای اساسی را برای کاربران به ارمغان آورده است.

• کرنل لینوکس ۶.۱۲

این نسخه با کرنل لینوکس ۶.۱۲ عرضه شده است که جهش قابل توجهی نسبت به سری ۶.۱ در دبیان ۱۲ محسوب می‌شود. به عنوان یک کرنل LTS، ۶.۱۲ پشتیبانی گسترده و به‌روزرسانی‌های امنیتی را برای سال‌های آینده دریافت خواهد کرد.

این کرنل از نوع LTS بوده و پشتیبانی از قابلیت PREEMPT_RT برای اجرای آنی وظایف، بهبودهای اختصاصی اینتل جهت پردازنده‌های نسل Arrow Lake و Lunar Lake و همچنین پشتیبانی گسترده‌تر و پیشرفته‌تر از لپ‌تاپ‌ها را فراهم می‌کند.

سایر بهبودها شامل پشتیبانی از پردازنده‌های گرافیکی AMD RDNA 4، سازگاری کامل با Raspberry Pi 5 و مجموعه‌ای از بهینه‌سازی‌های عملکردی در سراسر سیستم است. این به‌روزرسانی کرنل تضمین می‌کند که دبیان همچنان با جدیدترین سخت‌افزارهای روز سازگار بماند و در عین حال، ثبات و پایداری بلندمدت خود را حفظ کند.

• پشتیبانی از RISC-V 64

برای اولین بار، دبیان به طور رسمی از معماری riscv64 پشتیبانی می‌کند که یک نقطه عطف بزرگ برای دبیان و اکوسیستم RISC-V است و عملکرد کامل دبیان را به سخت‌افزار ۶۴ بیتی RISC-V می‌آورد.

در سال‌های اخیر، معماری RISC-V توجه ویژه‌ای در زمینه سیستم‌های تعبیه‌شده (Embedded Systems)، دستگاه‌های اینترنت اشیا (IoT) و برنامه‌های مراکز داده به خود جلب کرده است. این معماری با ارائه مجموعه‌ای از دستورالعمل‌های متن‌باز، جایگزینی قدرتمند برای طراحی‌های اختصاصی فراهم می‌کند و هم از نظر تجاری و هم تحقیقاتی مورد توجه گسترده قرار گرفته است.

با پشتیبانی رسمی دبیان، سخت‌افزار RISC-V اکنون می‌تواند به مخزن کامل بسته‌های دبیان و زنجیره ابزار دسترسی داشته باشد. این موضوع پلتفرم را برای استفاده در محیط پروداکشن آماده کرده و یک محیط لینوکس آشنا را در سیستم‌های RISC-V در اختیار توسعه‌دهندگان قرار می‌دهد.

• ارتقاء نصب‌کننده (Installer Upgrades)

در نسخه Trixie، نصب‌کننده دبیان ارتقاءهای قابل توجهی دریافت کرده است:

• 1. بوت https: کاربران می‌توانند رسانه‌های نصب را مستقیماً از سرورهای وب اجرا کنند، بدون نیاز به درایو USB یا دیسک‌های نوری. این قابلیت در فریمورهای سازگار با UEFI و U-Boot پشتیبانی می‌شود.
  2. بازیابی Btrfs: نصب‌کننده اکنون قابلیت بازیابی فایل‌ سیستم Btrfs را برای سیستم‌هایی که قبلاً با استفاده از Calamares نصب شده‌اند، ارائه می‌دهد و شکاف عملکرد پیشین را برطرف می‌کند.
  3. پشتیبانی سخت‌افزاری گسترده‌تر: نصب‌کننده شامل درایورهایی برای صفحه‌کلیدهای MTP و SPI در مک‌بوک‌های مبتنی بر ARM مانند مدل‌های M1 و M2 است.
  4. بوت امن بهبود یافته: در سیستم‌های AMD64 و ARM64، عملکرد بوت امن با استفاده از نصب بسته‌های امضا شده توسط shim بهبود قابل توجهی یافته است.

• رفتار جدید tmp/

در دبیان ۱۳، مدیریت فایل‌های موقت به‌طور اساسی تغییر یافته و در نصب‌های جدید، مسیر tmp/ به‌صورت پیشفرض از tmpfs استفاده می‌کند و فایل‌های موقت به جای ذخیره شدن روی دیسک، در حافظه RAM نگهداری می‌شوند.

فایل‌های موجود در tmp/ پس از ۱۰روز عدم فعالیت به طور خودکار حذف می‌شوند، در حالی که فایل‌های var/tmp/ پس از ۳۰ روز تمیز می‌شوند. این امر از تجمع موقت فایل که باعث شلوغی استوریج می‌شود، جلوگیری می‌کند.

این تغییر، دبیان را با سایر توزیع‌های اصلی همسو می‌کند و در عین حال عملکرد را از طریق ذخیره‌سازی موقت مبتنی بر RAM بهبود می‌بخشد. با این حال، سیستم‌هایی با RAM محدود باید پیامدهای حافظه را در نظر بگیرند.

• گنجاندن APT 3.0

در این نسخه از دبیان، APT 3.0 معرفی شده و Solver3 به‌عنوان الگوریتم جدید حل‌کننده وابستگی‌ها (dependency resolver) به کار گرفته می‌شود. این الگوریتم با استفاده از روش backtracking ، نصب و ارتقاء بسته‌های پیچیده را با کارایی بالاتر انجام داده و قابلیت conflict resolution را نسبت به نسخه‌های پیشین بهبود می‌بخشد.

با این حال، قابل مشاهده‌ترین بهبود، خروجی رنگی (color-coded) است که عملیات بسته را واضح‌تر می‌کند. وابستگی‌ها (dependencies) در حین نصب به رنگ سبز ظاهر می‌شوند، حذف‌ها (removals ) به رنگ قرمز نشان داده می‌شوند و نوارهای پیشرفت بهبود یافته با فاصله‌گذاری ستون وجود دارد که خوانایی را افزایش می‌دهد.

تغییرات بک‌اند شامل جایگزینی GnuTLS با OpenSSL برای پشتیبانی بهتر از رمزنگاری و معرفی دستور modernize-sources برای بهینه‌سازی خودکار مخزن است.

• تم پیش‌فرض جدید

دبیان ۱۳ تم جدیدی با عنوان Ceratopsian را به‌عنوان اثر هنری پیش‌فرض معرفی کرده است. این تم که توسط الیز کوپر و از طریق مسابقه آثار هنری پروژه دبیان طراحی شده، الهام گرفته از نسخه Trixie در داستان اسباب‌بازی (Toy Story) بوده و تحت تاثیر تم پیشین futurePrototype در دبیان ۱۰ قرار دارد.

الیز این اثر هنری را با استفاده از کاغذ و مداد سنتی قبل از دیجیتالی کردن آن با Inkscape خلق کرده است. این تم در کل سیستم، از تصاویر پس زمینه و صفحات ورود به سیستم گرفته تا نصب کننده، نمایش بوت Plymouth و بوت لودر GRUB، ظاهر می‌شود.

• ارتقای محیط دسکتاپ

دبیان ۱۳ با به‌روزرسانی‌های گسترده در تمامی محیط‌های دسکتاپ اصلی ارائه می‌شود و امکانات مدرن و بهبودهای عملکردی قابل توجهی را به کاربران ارائه می‌دهد. محیط GNOME 48 با ویژگی‌هایی همچون محدودیت‌های زمانی نمایش، حالت‌های خاکستری و یادآوری‌های حرکتی، تمرکز ویژه‌ای بر سلامت دیجیتال و تشویق به استفاده بهینه‌تر از کامپیوتر دارد.

محیط دسکتاپ KDE Plasma 6.3 اکنون قابلیت‌های پیشرفته‌ای ارائه می‌دهد، از جمله مدیریت رنگ در Wayland و پشتیبانی از HDR برای نمایشگرهای سازگار. علاوه بر این، fractional scaling بهبود یافته و استفاده از dynamic triple buffering باعث عملکرد روان‌تر و تجربه بصری بهتر می‌شود. ترازبندی دقیق‌تر پیکسل‌ها در این نسخه، تاری و شکاف‌های بصری را در سراسر رابط کاربری کاهش می‌دهد.

پشتیبانی از تبلت‌های طراحی نیز بهبود یافته است، شامل کالیبراسیون دقیق‌تر، سفارشی‌سازی منحنی فشار و قابلیت‌های بازنگاشت دکمه‌های قلم. کاربران اکنون می‌توانند پنل‌ها را تنها با یک کلیک کپی کنند، در حالی که KWin’s zoom effect شبکه‌های پیکسلی را برای بررسی دقیق‌تر نمایش می‌دهد. علاوه بر این، نظارت بر سخت‌افزار با کاهش مصرف CPU و پشتیبانی گسترده‌تر از آمار GPU در سیستم‌عامل FreeBSD بهبود یافته است.

محیط Xfce 4.20 پشتیبانی آزمایشی از Wayland را از طریق کتابخانه جدید libxfce4windowing ارائه می‌دهد. فایل منیجر Thunar نیز به‌روزرسانی‌های گسترده‌ای دریافت کرده است، از جمله دکمه‌های جدید در نوار ابزار، تزئینات سمت کلاینت و بهبود عملکرد کشیدن و رها کردن (drag & drop).

محیط LXDE با اصلاحات و رفع اشکالات متعدد به نسخه ۱۳ ارتقا یافته است. این محیط همچنان سبک و کم‌حجم باقی مانده و در عین حال، ادغام با سیستم و پایداری کلی آن بهبود یافته است.

محیط LXQt 2.1.0 از طریق lxqt-wayland-session پشتیبانی جامع از Wayland را فراهم می‌کند و با هفت کامپوزیتور مختلف Wayland شامل Labwc، KWin، Wayfire، Sway، River، Niri و Hyprland سازگار است.

پنل این محیط اکنون روی Wayland با backendهای اختصاصی اجرا شده و QTerminal تداخل‌های چند نمونه‌ای را برطرف کرده و بهبودهای ویژه‌ای برای عملکرد در Wayland دریافت کرده است.

خرید VPS لینوکس با دسترسی کامل SSH و منابع اختصاصی، مناسب برای برنامه‌نویسان، توسعه‌دهندگان و مدیران سایت در پارسدو فراهم است.

سایر تغییراتی که باید از آنها آگاه باشید

این مطلب را با مرور برخی تغییرات مهم دیگر در دبیان ۱۳ به پایان می‌رسانیم:

• OpenSSH دیگر از کلیدهای DSA پشتیبانی نمی‌کند.
• معماری MIPS به‌طور کامل از فهرست معماری‌های پشتیبانی‌شده حذف شده است.
• پشتیبانی از i386 تنها به منظور سازگاری با سیستم‌های قدیمی حفظ شده است.
• دستور ping دیگر با امتیازات (privileges) بالا اجرا نمی‌شود.
• سیستم‌های ۳۲ بیتی، از زمان ۶۴ بیتی بهره می‌برند تا از باگ Y2K38 جلوگیری شود.

دبیان ۱۳ تریکسی یک دوره پشتیبانی پنج ساله دریافت خواهد کرد که شامل تقریبا سه سال پشتیبانی کامل، تا آگوست ۲۰۲۸، به همراه به‌روزرسانی‌ها و رفع مشکلات امنیتی و پس از آن یک دوره پشتیبانی بلندمدت (LTS ) دو ساله تا آگوست ۲۰۳۰ است.